WILUJENG SUMPING DI DESA HARIANG

WILUJENG SUMPING DI BLOG URANG HARIANG
Lemboer matoeh bandjar karang pamidangan, poeseoerna katineoeng sampalan kaheman.

Lokasi Pemotretan

Lokasi gambar di Cilembang

Senin, 19 April 2010

PANGAJARAN BASA SUNDA



Pupuh

1. Asmarandana

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun rasa kabirahian, deudeuh asih, jeung nyaah.
Conto tembang

Éling-éling mangka éling
Rumingkang di bumi alam
Darma wawayangan baé
Raga taya pangawasa
Lamun kasasar lampah
Nafsu nu matak kaduhung
Badan anu katempuhan

2. Balakbak

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun heureuy atawa banyol.
Conto tembang

Aya warung sisi jalan ramé pisan; citaméng
Awéwéna luas luis geulis pisan; ngagoréng
Lalakina-lalakina los ka pipir nyoo monyét; nyanggéréng

3. Dangdanggula

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun katengtreman, kawaasan, kaagungan, jeung kagumbiraan.
Conto tembang

Mega beureum surupna geus burit
Ngalanglayung panas pipikiran
Cikur jangkung jahé konéng
Naha teu palay tepung
Sim abdi mah ngabeunying leutik
Ari ras cimataan
Gedong tengah laut
Ulah kapalang nya béla
Paripaos gunting pameulahan gambir
Kacipta salamina

4. Durma

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun rasa ambek, gedé haté, atawa sumanget.
Conto tembang

Moal ngejat sanajan ukur satapak
Geus dipasti ku jangji
Mun tacan laksana
Numpes musuh sarakah
Heunteu niat seja balik
Najan palastra
Mati di médan jurit

5. Gambuh

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun kasedih, kasusah, atawa kanyeri.
Conto tembang

Ngahuleng banget bingung
Heunteu terang kamana nya indit
Turug-turug harita téh, enggeus burit
Panonpoé geus rék surup
Keueung sieun, aya méong

6. Gurisa

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun jelema nu ngalamun atawa malaweung.
Conto tembang

Hayang teuing geura beurang
Geus beurang rék ka Sumedang
Nagih ka nu boga hutang
Mun meunang rék meuli soang
Tapi najan henteu meunang
Mo rék buru-buru mulang
Rék terus guguru nembang
Jeung diajar nabeuh gambang

7. Jurudemung

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun nu bingung, susah ku pilakueun.
Conto tembang

Mungguh nu hirup di dunya
Ku kersaning anu agung
Ku kersaning anu agung
Geus pinasti panggih
Geus pinasti
Geus pinasti panggih
Jeung dua rupa perkara
Senang paselang jeung bingung

8. Pupuh Kinanti

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun nu keur kesel nungguan, deudeupeun, atawa kanyaah.
Conto tembang

Budak leutik bisa ngapung
Babaku ngapungna peuting
Nguriling kakalayangan
Néangan nu amis-amis
Sarupaning bungbuahan
Naon baé nu kapanggih

9. Lambang

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun nu resep banyol tapi banyol nu aya pikiraneunna.
Conto tembang

Nawu kubang sisi tegal
Nyiar bogo meunang kadal
Nawu kubang sisi tegal
Nyiar bogo meunang kadal
Atuh teu payu dijual
Rék didahar da teu halal

10. Magatru

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun nu sedih, handeueul ku kalakuan sorangan, mapatahan.
Conto tembang

Majalaya, Ciparay, Banjaran, Bandung
Kopo reujeung Cisondari, Cicaléngka, Ujung Berung
Rajamandala, Cimahi
Lélés, Limbangan, Tarogong

11. Maskumambang

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun kanalangsaan, sedih bari ngenes haté.

Conto tembang

Héy manusa mana kaniaya teuing
Teu aya rasrasan
Kawula maké disumpit
Naha naon dosa kula

12. Mijil

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun kasedih tapi bari gedé harepan.

Conto tembang

Mesat ngapung putra Sang Arimbi
Jeung méga geus awor
Beuki lila beuki luhur baé
Larak-lirik ninggali ka bumi
Milari sang rai
Pangéran Bimanyu

13. Pangkur

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun rasa ambek nu kapegung, nyanghareupan tugas nu beurat.

Conto tembang

Seja nyaba ngalalana
Ngitung lembur ngajajah milangan kori
Heunteu puguh nu dijugjug
Balik paman sadaya
Nu timana tiluan semu rarusuh
Lurah bégal ngawalonan
Aing ngaran Jayapati

14. Pucung

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun rasa ambek ka diri sorangan, atawa keuheul kulantaran teu panuju haté.

Conto tembang

Lutung buntung luncat kana tunggul gintung
Monyét loréng leupas luncat kana pager déngdék
Bajing kuning jaralang belang buntutna

15. Sinom

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun kagumbiraan, kadeudeuh.

Conto tembang

Warna-warna lauk émpang
Aya nu sami jeung pingping
Pagulung patumpang-tumpang
Ratna Rengganis ninggali
Warnaning lauk cai
Lalawak pating suruwuk
Sepat pating karocépat
Julung-julung ngajalingjing
Sisi balong balingbing, sisi balungbang

16. Wirangrong

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun nu kawiwirangan, éra ku polah sorangan.

Conto tembang

Barudak mangka ngalarti
Ulah rék kadalon-dalon
Enggon-enggon nungtut élmu
Mangka getol mangka tigin
Pibekeleun saréréa
Modal bakti ka nagara

17. Ladrang

Mangrupa tembang pupuh nu ngagambarkeun nu resep banyol bari nyindiran.

Conto tembang

Aya hiji rupa sato leutik
Éngkang-éngkang, Éngkang-éngkang
Sok luluncatan di cai
Ari bangun arék sarupa jeung lancah
Coba teguh masing telik
Éta gambar sidik-sidik
Sato naon kitu wanda
Reujeung dimana ayana

Gaya Basa

Gaya basa nya éta corak éksprési basa boh dina prosa boh puisi, atawa cara kumaha ku pangarang dina ngagunakeun omongan (Iskandarwassid, 2003: 44). Gelarna gaya basa téh raket patalina jeung suasana kajiwaan nu maké basa, ku kituna gaya basa nu dipaké bisa ngagambarkeun suasana kajiwaan panyajak.

Sudaryat (2003: 124) ngabagi gundukan gaya basa, saperti nu dipertélakeun di handap ieu:

1) Ngumpamakeun (simile), nya éta gaya basa nu ngabandingkeun hiji barang jeung barang séjén nu sipatna nembrak.
Contona: Kawas gaang katincak

2) Mijalma (personifikasi), nya éta gaya basa anu ngabandingkeun barang-barang cicing (teu nyawaan) disaruakeun jeung barang anu nyawaan saperti jalma.

Contona: Gunung siga nu milu nguyung, lebak siga nu milu susah.

3) Ocon (metonomia), nya éta gaya basa anu ngagunakeun kecap ngaran salasahiji barang pikeun nyebut barang séjén anu aya patalina sacara logis.
Contona: Jang, pangmeulikeun Gudang garam!

4) Ngasor (litotes), nya éta rakitan basa anu dipaké pikeun ngarendahkeun diri, tandaning sopan atawa handap asor.
Contona: Ah gaduh tanah ogé ngan satapak peucang.

5) Rautan (eufimismeu), nya éta rakitan basa anu ngandung maksud ngomah-ngomahan haté batur sangkan henteu nyentug teuing karasana.
Contona : Indung bapana geus mulih ka jati mulang ka asal (maot)

6) Lalandian (metafora), nya éta gaya basa anu ngébréhkeun hiji hal ngaliwatan babandingan ku cara méré panglandi.
Contona: Leumpangna ngembang sampeu (dingdet).

7) Raguman (sinekdok) nya éta rakitan basa anu ngébréhkeun rupa-rupa hal dihijikeun, disawadahkeun, atawa disabeungkeutkeun. Raguman dibagi dua:


7a. Hurunan (totem pro parto), nya éta rakitan basa anu nyebut sagemblengna (sakumna) padahal anu dimaksud mah salasaurang, sahiji, sawaréh.
Contona : Barudak SMA 2 keur diadu maén bal jeung barudak SMA 3
(anu maraén bal mah ngan 22 urang, lain sajumlahna murid SMA 2 jeung SMA 3).

7b. Tunggalan (pars pro toto) nya éta rakitan basa anu nyebut sahiji atawa sabagéan padahal maksudna mah sakabéhna.
Contona: Raja baheula kudu diriung ku gelung, digéndeng-géndeng ku cangkéng (anu dimaksud lain diriung ku gelung jeung cangkéng tapi ku awéwé geulis).

8) Rarahulan (hiperbol), nya éta rakitan basa anu gunana pikeun ngayakinkeun anu séjén, bakating hayang dipercaya omonganana kaleuleuwihi.
Contona: Sawahna satungtung deuleu.

9) Kadalon (pleonasmeu), nya éta rakitan basa anu ngagunakeun kecap-kecap pikeun ngébréhkeun maksud leuwih ti mistina.
Contona: Anakna kembar sapasang.


10) Ébrehan (peripraseu), nya éta rakitan basa anu ngébréhkeun gawéna, gunana kaayaan hiji barang, jst, tapi ari nu dimaksud mah nya éta barang nu kaancikan (kayaan, gawé, atawa gunana) anu disebut téa.
Contona: Puputon sekar kadaton (putri)

11) Kahanan, nya éta rakitan basa anu ngébréhkeun kahanan, sipat, ciri anu husus atawa barang.
Contona: Raja leuweung pikeun nyebut maung

12) Silib (alegori), eusina dibalibirkeun, tujuanna sangkan anu diajak nyarita henteu éraeun atawa kasigeung haténa.
Gaya basa sindir aya tilu rupa, nya éta:


12a. Ngomong dua (ironi) nu omonganana sabalikna tina maksudna.
Contona: Naha jang datang téh subuh-subuh teuing? (kabeurangan)

12b. Nomong seukeut (sinismeu) nu eusina nyawad ku jalan lemes.
Contona: Teu sangka getol geuning putra ibu téh (kedul).

12c. Nyungkun (sarkasmeu), eusina nyawad atawa ngawada.
Contona: Béakeun dahareun téh kabéh, kajeun batur mah teu kabagéan ogé.

Dicutat tina Skripsi Eka Herianto

Ngaran Patempatan

alun-alun tanah lapang di hareupeun kabupatén, kawadanaan, jsté.
babakan lembur anyar; ngababakan, nyieun lembur anyar.
babaladon kotakan leutik anu pernahna di bagian tanah sésémpéran; di sawaréh tempat disebut ogé baladoan.
babantar bagian walungan nu ngocorna leuwih tarik. Disebut ogé parung.
balungbang kamalir gedé sarta rada jero tadah cileuncang.
bangawan walungan nu kacida gedéna.
basisir sisi tanah (keusik) nu adek ka laut.
bojong/bobojong tanah anu nyodor ka cai (walungan, talaga, laut); jojontor, jajirah.
bubulak sarupa tegalan, tanah nu pinuh ku jukut nu aya di lamping atawa di pasir.
bungin pulo di muara walungan. Disebut ogé délta.
dayeuh kota, nya éta ibukota nagara propinsi atawa kabupatén, bisa ogé hartina lembur pamatuhan.
dungus gundukan tatangkalan laleutik nu rada rembet (di leuweung). Disebut ogé rungkun atawa ruyuk.
émpang balong atawa kulah gedé (lega).
galengan tambakan leutik (ngagaleng manjang) ngawangun kotakan sawah.
gawir sisi jurang, tanah anu mudunna nyuksruk atawa sisi tanah anu lungkawing.
girang tempat jol ngocorna cai: cai ngocorna ti girang ka hilir.
gunung tanah anu munjukul kacida luhurna, saluhureun pasir, biasana luhurna leuwih ti 600 méter.
hilir tempat nu dituju ku cai nu ngocor lantaran leuwih handap, sabalikna tina girang.
hulu cai/sirah cai tempat kaluar cinyusu nu engkéna jadi walungan.
huma tanah darat nu dipelakan paré teu dikocoran cai (ngandelkeun cai hujan), di sisina sok dipelakan palawija.
hunyur taneuh nu munjukul siga imah rinyuh di tegal atawa dina tetelar; imah rinyuh.
jajirah bagian tanah daratan nu méh kakurilingan ku laut (méh mangrupa pulo).
jami huma tipar, robahan tina jarami; geus rumpak jami, geus réngsé panén di sawah.
jojontor tanah nu nyodor ka cai, leuwih panjang ti batan tanjung; bobojong.
jungkrang/jurang bagian tanah anu legokna jero sarta sisi-sisina gurawés.
kabuyutan tempat anu dianggap karamat, patilasan jaman baheula.
karéés sisi walungan nu réa keusikan minangka kikisik; cadas.
kebon tanah darat nu dipelakan rupa-rupa pepelakan saperti bungbuahan, palawija, jeung sarupaning ti éta.
kikisik sisi laut nu mayat sarta keusikan.
kuburan tanah tempat ngubur mayit; makam, astana.
kulah balong leutik, tempat miara lauk. Mangrupa cai ngemplang dina tanah beunang ngali.
lamping bagian gunung atawa pasir antara puncak jeung tutuganana; bagian gunung luhureun tutugan atawa sukuna.
landeuh tempat anu leuwih handap ti tempat urang, sabalikna tina tonggoh (tempat, pakarangan atawa jalan anu leuwih luhur).
laut bagian dunya nu dieusi cai asin, sarta nu misahkeun daratan jeung daratan; sagara.
lebak tempat nu leuwih handap ti batan tempat urang cicing, sabalikna tina tonggoh; landeuh.
legok tempat nu rada handap ti tempat nu aya di sakurilingeunana.
legon bagian basisir anu ngelok ka darat, sarupa teluk ngan leuwih leutik.
lembur kampung di luar kota, padumukan jelema nu diwangun ku sababaraha imah.
léngkob tempat anu legok antara dua lamping.
leuweung tempat lega atawa wewengkon nu pinuh ku kakayon (tatangkalan) sarta teu dipaké matuh ku jelema. Kajaba ti nu ngajaga, biasana panonoban sato jarah.
leuweung geledegan leuweung anu sakuriling bungking pinuh ku rupa-rupa kakayon sarta teu kasaba ku manusa iwal sarupaning sasatoan.
leuweung gerot leuweung geledegan, leuweung gedé.
leuweung ganggong simagonggong leuweung nu kaayaanana geueuman, pikasieuneun.
leuweung larangan/tutupan leuweung nu teu meunang diganggu boh sasatoanana boh tutuwuhanana.
leuweung luwang-liwung leuweung geledegan nu teu kasaba ku jelema.
leuwi[b/] babagian walungan nu rada jero tur biasana rada rubak.
[b]mandala daérah, wilayah lembur; lembur singkur mandala singkah: lembur nu jauh ka ditu ka dieu.
momonggor/monggor pasir nu rada handap sarta leuwih leutik.
muhara[b/] tungtung walungan di hilir, tempat patepungna walungan jeung laut atawa walungan leutik jeung walungan gedé.
[b]mumunggang/geger bagian gunung pangluhurna, tonggong gunung anu manjang.
pabuaran tempat bubuara matuh di tempat anyar. Anu ngumbara sok loba nu terus bubuara, tara balik deui ka lembur asalna.
padépokan/dépok kampung, patapan; patapan biasana ayana di nu suni.
padukuhan padumukan nu jauh ti kota; padusunan
padusunan pakampungan nu jauh ti kota.
pamakaman patempatan/wewengkon anu dipaké kuburan/astana.
pasir gunung leutik tur teu sabaraha luhur.
pasiringan pakampungan, padésan (asal tina siring: kampung).
ponclot/poncot bagian pangluhurna tina gunung, munara, jsb.; puncak.
puncak bagian gunung anu pangluhurna, atawa ponclot.
régol kampung nu pernahna aya sabudeureun gedong kabupatén beulah tukang.
reuma tanah darat urut huma anu keur direureuhkeun lantaran geus teu subur deui.
rorah cai ngocor sarupa susukan, ayana di leuweung.
sabang tanah darat nu dihapit ku dua walungan.
sagara ilikan laut.
sampalan tegal tengah leuweung tempat nyatuan sato jarah.
sarakan/paku sarakan tempat lahir, lemah cai.
sawah tanah anu dipelakan paré, dikembeng, dikurilingan ku galengan.
sédong angkrong di sisi walungan di jero leuwi.
situ balong nu leuwih lega sarta rada jero.
somang jurang anu gurawés sarta jero.
sungapan tempat ngocorkeun cai ti walungan atawa solokan ka sawah, ka balong.
susukan solokan jalan cai beunang nyieun jelema.
talaga situ alam nu jadi ku manéh lain meunang nyieun jelema (upamana Talagawarna, Talagabodas).
taman/patamanan kebon kembang jeung tatangkalan séjén nu alus sarta lega.
tambakan bendungan panjang sarta rubak (tambakan balong); panahan cai balong, ayana di sakuriling balong. Mun di sawah mah ilaharna sok disebut galengan.
tanjung jojontor, tanah anu nyodor ka laut.
tarikolot tempat/daérah urut lembur, lembur nu tadina gegek imahna kaayaanana robah jadi coréngcang.
tegalan tanah lega sarta rata nu sabagian gedé pinuh ku jukut wungkul.
teluk bagian sisi laut anu ngelok ka darat, sabalikna tina tanjung.
tepiswiring sesebutan séjén keur pasisian atawa pilemburan.
tetelar tanah datar di tengah sawah nu teu kahontal ku cai, biasana sok dipaké pangangonan.
tipar pihumaeun méméh disasap atawa dipacul.
tonggoh tempat anu leuwih luhur ti batan tempat urang cicing.
tutugan suku gunung, bagian gunung beulah handap.
wahangan jalan cai anu jadi ku manéh, nyaéta walungan anu leuwih gedé batan solokan.
walungan wahangan gedé. Disebut ogé bangawan

(Kénging nyutat tina Pepernian Urang Sunda, Kiblat Buku Utama, 2005)

Ngaran Wanci
* Janari Leutik : Tabuh 01.00 – 03.00
* Janari Gede : Tabuh 03.00 – 04.30
* Balebat : Tabuh 04.30
* Carangcang Tihang : Tabuh 04.30 – 05.00
* Rebu-rebun : Tabuh 05.00 – 06.00
* Haneut Moyan : Tabuh 07.00 – 08.00
* Pecat Sawed : Tabuh 09.00 – 10.00
* Rumangsang : Tabuh 11.00
* Manceran : Tabuh 12.00
* Lingsir Ngulon : Tabuh 13.00
* Panon Poe Satangtung : Tabuh 15.00
* Tunggang Gunung : Tabuh 16.00 – 17.00
* Sariak Layung : Tabuh 17.00 – 17.30
* Sareupna : Tabuh 17.30 – 18.00
* Harieum Bengeut : Tabuh 18.00 – 19.00
* Sareureuh Budak : Tabuh 19.00
* Sareureuh Kolot : Tabuh 21.00
* Tengah Peuting : Tabuh 24.00

(Dicutat ti Unak-Anik Basa Sunda, ku Dedi S.Pd)

Sisindiran

Sisindiran asalna tina kecap ‘sindir’ nya éta ngomong henteu togmol tapi ku jalan dibalibirkeun, pikeun ngaragangan nu diajak nyarita, supaya omongan urang henteu karasa nyentug. Jadi nu disebut sisindiran téh nya éta kasenian ngaréka basa nu diwangun ku cangkang jeung eusi, pikeun ngedalkeun maksud anu henteu saceplakna bari dipamrih karesmianana (M.A. Salmun).

Sisindiran nurutkeun wangunna dibagi tilu, nya éta:
1. Wawangsalan/bangbalikan
2. Paparikan
3. Rarakitan

Nilik kana sipatna, wangun nu tilu éta mibanda tilu rupa sipat, nya éta: 1) silih asih, 2) piwuruk, jeung 3) sesebréd.

1. Wawangsalan/bangbalikan

Wawangsalan asal kecapna tina wangsal anu hartina wangsul, maksudna balik. Éta sababna wawangsalan sok disebut ogé bangbalikan anu asal kecapna tina balik.
Wawangsalan/bangbalikan nya éta hiji wangenan sisindiran nu diwangun ku cangkang jeung eusi sarta disatukangeun eusina mangrupa tarucing (tebakan).
Wawangsalan/bangbalikan dibagi jadi dua, nya éta:

1a. Bangbalikan lanjaran

Nya éta wawangsalan nu teu kauger ku patokan pupuh. Contona:
• Teu puguh monyét hideungna
Teu puguh tungtungna (lutung)

• Tepi ka kélor héjona
Tepi ka antukna (katuk)

• Teu beunang disupa dulang
Teu beunang dibébénjokeun (kéjo)


1b. Bangbalikan dangding

Nya éta wawangsalan nu kauger ku patokan pupuh. Contona:

Kinanti

Di Cikajang aya gunung, asa paturay jasmani
Kalong leutik saloa gedang
Kembang biru di astana, abot pisah jeung nu asih.


2. Paparikan

Paparikan asalna tina kecap ‘parik’ anu asalna tina “parek”, hartina deukeut. Anu padeukeutna téh nya éta sadana atawa sorana dina cangkang jeung eusi.
Paparikan diwangun ku opat pada, dua pada cangkang jeung dua pada eusi, unggal pada lobana dalapan engang.

Paparikan dibagi dua, nya éta:
1. Paparikan kawih, nya éta paparikan nu teu kauger ku patokan pupuh.

Contona :
Leuleupeutan leuleuweungan
Ngarah kékéjoanana
Deudeukeutan reureujeungan
Ngarah téténjoanana

2. Paparikan dangding, nya éta paparikan nu kawengku ku patokan nyieun pupuh.

Contona:
Kapinis ulah disumpit
Tangkal muncang ngarangrangan
Kembang kopi kembang kopo
Karungkang pucuk karungkang
Lampuyang cocongoan
Bawaeun ka Raja Galuh
Batu tulis di sakola

Nilik kana sipatna, paparikan téh bisa mibanda tilu rupa sipat, nya éta:
• Silih asih
• Piwuruk
• Sesebréd


3. Rarakitan

Rarakitan salasahiji wangenan sisindiran anu asalna tina kecap “raket” hartina deukeut, tapi raket mah maknana leuwih deukeut atawa dalit. Raket di dieu nya éta raket sora atawa sadana antara cangkang jeung eusi téh raket pisan.
Contona:
Kamana nya nyiar paying
Sakieu pana poéna
Kamana nya nyiar duyung
Sakieu panas haténa

Nilik kana sipatna, rarakitan mibanda tilu rupa sipat.

Nya éta silis asih, piwuruk, jeung sesebréd.



Purwakanti
Purwakanti nya éta sarupaning mamanis basa anu digunakeun kana sora boh vokal boh konsonan. Iskandarwassid (2003: 120) nétélakeun wangenan purwakanti sakumaha kaunggel di handap ieu:
“Purwakanti téh nya éta padeukeutna sada atawa sora kecap-kecap dina ungkara kalimah, klausa atawa prasa, utamana dina wangun ugeran (puisi); pernahna boh ngarandeg, ngajajar, horisontal (dina sakalimah, sajajar, sapadalisan) boh ngaruntuy, pértikal (antara jajaran, padalisan )”

Salmun (1936: 32-46) nétélakeun yén purawakanti dibagi-bagi jadi sapuluh rupa, éta purwakanti téh ngawengku:

1) Pangluyu, nya éta purwakanti nu ngaluyukeun sada atawa wianjana dina kecap-kecap.
Contona nya éta:
Nya jorok nya botrok (rok-rok)
Nu méncrang mani hérang

2) Maduswara, nya éta purwakanti anu mamanisna téh sora.
Contona:
Diri anu ngarasa nyeri (i-i)
Raga nu ngarasa lara (a-a)

3) Cakraswara, nya éta sora anu patukeur tempatna dina kecap.
Contona:
Hirup jeung hurip ( hirup-hurip)
Alus teu karana pulas (alus-pulas)

4) Laraspurwa, nya éta engang anu sarua sarta ayana di hareup, dina ngamimitian kecap.
Contona:
Numawi matak mandawa (ma-ma-ma)
Kolot-kolot kokorobet (ko-ko-ko)

5) Mindoan kawit, nya éta upama kecap anu murwakantina téh kecap-kecap anu panghareupna.
Contona:
Ulah sirik ka pangampih (ulah)
Ulah kabawa ku sakaba-kaba (ulah)

6) Mindoan wekas, nya éta upama anu murwakantina kecap lebah tungtung.
Contona:
Tong nuduh saméméh aya bukti (bukti)
Anu daékeun jeung anu sumakti (sumakti)

7) Laras madya, nya éta anu murwakantina di tengah.
Contona:
Nu hurung sariga layung (sariga)
Nu hérang sariga béntang (sariga)

8) Laras wekas, nya éta nu murwakantina di tungtung engang .
Contona:
Burudul ménak ti kidul (ul-ul)
Nyeri peurih geus kapanggih (ih-ih)

9) Margaluyu, nya éta anu biasana malikan deui kecap anu aya di tungtung ungkara diteundeun di awal ungkara
Contona:
Sing tapik ngawisik diri,
diri kudu diriksa
hadé luar jeung jerona,
jerona kabatinan

10) Mindoan kecap, nya éta maké kecap éta-éta kénéh dina hiji kalimah, tapi béda-béda hartina.
Contona:
Estu matak buntu laku, duméh dagang henteu laku.


Dicutat tina Skripsi Eka Herianto SPd


DRAMA SUNDA

Drama Sunda
KONTES DANGDUT
Ide Carita Nunung Nurjanah
Skenario/Sutradara Erwin Tj


Dipintonkeun kanggo Ujian Praktek Basa Sunda
SMP Unggulan Al Amin


Diayakeun Kontes Dangdut sa-Tatar Galuh. Acarana diiklankeun dina poster, surat kabar, jeung radio. Salahsahiji mojang hayang ngiluan ieu acara.

Adegan 1
Di sakola.

Nova : Aya naon, De? Meni bungah pisan? Maca naon eta teh? Pengumuman?
Ade : Muhun. Ieu yeuh aya Kontes Dangdut sa-Tatar Galuh. Nova bade ngiringan?
Nova : Lah…abdi mah teu aya bakat nyanyi. Sok we atuh Ade ngiringan. Kapanan cita-cita Ade hoyong janten penyanyi sanes?
Ade : Leres pisan. Ti kapungkur Ade hoyong pisan ngiringan kontes dangdut. Ieu kasempetan Ade kanggo ngahontal cita-cita. Ayeuna abdi bade nyuhunkeun idzin ka kolot.
Nova : Sok lah, didukung jeung didoakeun ku Nova. Cing meunang…cing sukses. Lamun tos terkenal tong hilap ka abdi nya!
Ade : Jih…maenya hilap ka babaturan. Moal atuh. Pokona mah mun abdi sukses Nova bakal ditraktir jajan baso sawaregna. Hayu ah…bade uih heula. Asalamu’alaikum!
Nova : Walaikumussalam. Hmmm...boga babaturan, sumangetna luar biasa. Hebat...hebat...

Adegan 2
Di imahna Ade.

Haji Wibi : Naon? Rek ngiluan kontes dangdut? Astaghfirullohalladziim. Teu...Bapa teu satuju!
Hajah Novi : Kunaon Bapa teu satuju? Kapanan eta teh cita-cita anak urang ti leuleutik.
Haji Wibi : Cik atuh ari boga cita-cita teh nu waras...nu bener. Kapanan loba keneh pagawean nu leuwih mulia, leuwih terhormat, jeung masa depanna jelas. Jadi dokter misalna, guru, insinyur, atawa pengacara. Ieu mah kalahkah hayang jadi penyanyi dangdut, anu ku masyarakat dicap murahan...kampungan. Era atuh. Kapanan Bapa jeung Ibu teh haji...tokoh masyarakat. Naha Ibu narima lamun budak urang engkena dianggap awewe baong…murahan…kampungan? Pokona mah Bapa teu satuju.
Ade : Tapi Ade hoyong ngiringan, Pa…
Hajah Novi : Tos we, Pa, urang dukung kahayang budak urang!
Haji Wibi : Pokona Bapa teu satuju! Teu satuju! Titik!
Ade : Sanajan Bapa teu ngidinan Ade tetep bade daftar...bade ngiringan.
Haji Wibi : Ngalawan maneh ka kolot?
Ade : Sanes ngalawan pa, tapi…
Haji Wibi : Lamun maneh teu nurut ka kolot, indit siah ti imah ieu. Aing teu sudi boga budak jadi penyanyi dangdut...
Hajah Novi : Pa…ulah nyarios kitu!
Haji Wibi : Indit siah!!! (Ade indit kaluar imahna)
Hajah Novi : Ade...Pa...Pa...budak urang rek indit kamana?
Haji Wibi : Keun wae! Antepkeun! Matakna ulah sok diogo teuing boga budak teh! Jadina wani ngalawan ka kolot.

Ade kaluar ti imahna, disaksian ku indungna, leumpang euweuh tujuan. Sajajalan ceurik balilihan.

Adegan 3
Di pengkolan jalan lembur.

Rival : Mabuk lagi…ah…mabuk lagi…judi lagi…ah…judi lagi…
Dikri : Heup…heup! Nu baleg atuh nyanyi teh! Fals pisan maneh mah. Teu ngeunah kadengena.
Rival : Eh..maneh ulah ngagangu kasenengan sayah atuh, kapanan urang teh keur ma…bok!
Dika : Heueuh…mabok sih mabok, tapi ari nyanyi mah nu bener. Ieu mah musik ka kaler…sora ka kidul. Teu nyambung, Man...teu nyambung...
Rival: Maneh ngahina ka sayah?
Dika : Naha maneh mah bet emosi, pira oge diomongan sakitu. Kritik ini mah…kritik, Man.
Rival : Tapi kuring teu ngeunah ku omongan maneh. Ngahina kitu mah.
Irwan : Geus…geus montong parasea! Kapananan urang teh frend lain? Peace…peace! (Nenjo Ade leumpang lebah pengkolah). Hey barudak, itu aya Si Ade. Urang heureuyan yu!
Dikri : Lah silaing mah, teu kaop nenjo awewe.
Irwan : Hai Ade, bade kamana? (Bari nyampeurkeun ka Ade).
Ade : Kumaha urang we.
Dikri : Wah...Ade makin cantik aja nich. Ameng yu jeung akang!
Ade : Iiih...teu sudi teuing! Barau alkohol akang mah.
Dika : Wah kabeneran yeuh, urang bawa we ka saung tengah sawah, urang gawean. (Ngaharewos ka batur-baturna).
Rival : Digawean kumaha euy?
Dika : Lah silaing mah, maenya teu ngarti. Kasempetan euy, meungpeung manehna keur indit ti imah.
Irwan : Hayu atuh. Ngan sakali sewang nya! (Ngarawel leungeun Ade).
Ade : Iiih kurang ajar pisan. Lepaskeun siah! Tulung…tulung…tulung! (Kabeneran aya Kades Indra jeung Hansip Sandi).
Kades Indra : Aya naon ieu teh?
Ade : Tulung…tulungan abdi pa…bade diperkosa.
Kades Indra : Saha nu rek diperkosa teh?
Ade : Abdi pa...abdi. Abdi bade diperkosa.
Hansip Sandi : Saha nu rek merkosana? Mana…mana? dibabuk ku sayah.
Ade : Ieu pa (Nunjuk ka pamuda).
Hansip Sandi : Maraneh rek merkosa Si Ade?!
Pamuda: Henteu, Pa…henteu. Kita mah cuman heureuy pa. Swear!
Kades Indra : Kurang ajar siah! Maraneh wani-wani nyieun masalah di wilayah sayah? Ngerakeun pisan siah. Hansip!
Hansip Sandi : Siap Pa! Laksanakan!
Kades Indra : Laksanakeun naon? Sayah can mere parentah.
Hansip Sandi : Muhun...siap melaksanakan perintah, Pa.
Kades Indra : Bawa ieu pamuda ka bale desa! Teangan kolot-kolotna! Ini mah termasuk tindakan kriminal…perkosaan...perkosaan deuleu! Bahaya...bahaya!
Hansip Sandi : Siap Pa! (Ngagiringkeun pamuda, dituturkeun ku Kades Indra).
Pamuda : Ampun…ampun…ampun Pa! Moal sakali-kali deui.
Kades Indra : Montong loba omong siah. Tah ieu akibat pangaruh minuman keras jeung narkoba teh. Leungit kasadaran akibat marabok. Omat penonton, ulah nurutan kalakuan barudak jiga kieu. Ingat! Jauhi minuman keras jeung narkoba! Waspadalah...waspadalah!

Adegan 4
Di Bale Desa.

Bu Diar : Mana budak urang teh. Kurang ajar siah. Mabok jeung mabok we pagawean teh. (Ngagebugan Si Rival ku sapu).
Rival : Ampun, Ma...ampun!
Bu Diar : Ngerakeun aing siah. Dasar budak kurang ajar. (Bari terus ngagebugan Si Rival).
Kades Indra : Sabar, Bu...sabar! Janten kieu ieu teh... (Jol Bu Isna).
Bu Isna : Mana Si Irwan? Cing kalakuan teh ulah jiga sato maneh teh. Maenya rek merkosa? (Ngajewer ceuli Si Irwan).
Irwan : Ampun, Mah...ampun.
Kades Indra : Tenang, Bu...tenang. kamana kolotna Si Dikri jeung Si Dika?
Hansip sandi : Teu araya, Pa. Nuju di sawah.
Hansip Indra : Keun we atuh. Jadi kieu Ibu-ibu. Cing boga budak teh perhatikeun. Warah cing bener ameh teu baraong. Ieu teh akibat kurang perhatian ti kolot. Barudak jadi kacanduan ku minuman keras jeung narkoba. Bahaya nu kieu teh. Bisa ngaruksak moral generasi bangsa. Omat ulah sakali-kali deui maraneh nyieun masalah di lembur ieu!
Rival : Muhun, Pa. Abdi kapok.
Dikri : Moal sakali-kali deui, Pa.
Dika : Tobat, Pa...tobat.
Irwan : Swear, Pa...swear!
Kades Indra : Heug atuh ari geus insyaf mah. Ku sayah dihampura. Jadi masalah ieu geus beres teu kudu ngalibatkeun polisi. Alus...alus ari maraneh geus tobat mah. Ke...ke...ari neng Ade ayeuna bade teras kamana?
Ade : bade ngiringan kontes dangdut ka kota, Pa.
Hansip Sandi : Wah...hebat atuh. Kita dukung.
Kades Indra : Luar biasa! Bapa bangga warga urang sapertos Neng Ade boga potensi di bidang seni. Sok, ku Bapa didukung 100%. Bapa bakal ngerahkeun warga desa ka kota nyuporteran Neng Ade.
Ade : hatur nuhun, Pa.

Adegan 5
Di tempat Kontes Dangdut.

Ade ngiluan Kontes Dangdut sa-Tatar Galuh. Pesertana aya 75 urang.

MC Nunung : Nah para hadirin, seteleh kita tampilkan 70 peserta, kita akan saksikan penampilan peserta dengan nomer undian 72 atas nama Nurul Arifyani. Selamat menyaksikan!
Nurul : (Loba gaya, nyanyi teu nyambung, fals, ku panonton dibaledogan, disurakan teu raresepeun).
MC Yuli : Penonton harap tenang! Acara kita lanjutkan kembali! Selanjutnya kita saksikan penampilan dari peserta nomer 73 atas nama Rinzy Primawanti Noor!
Rinzy : (Geumpeur, teu nyanyi nyanyi, ku panonton disurakan).
MC Nunung : Selanjutnya kita saksikan penampilan dari peserta nomer 74 atas nama Devi Shinta Cahyani!
Devi : (Ceurik, teu daekeun nyanyi, ku indungna dicarekan dipaksa titah nyanyi).
Bu Ita : Burukeun nyanyi…kan ku mamah geus dilatih di imah.
Devi : Alim mah…alim…abdi mah teu tiasa nyanyi. Abdi mah hoyong janten dokter.
Bu Ita : Dasar ngerakeun maneh mah. Peupeuriheun kuring mah ngiluan kontes eleh wae, atuh maneh ayeuna nyobaan. Hayu balik siah (ngajewer budakna, penonton nyurakan).
MC Yuli : Selanjutnya akan kita saksikan penampilan terakhir dari Kontes Dangdut ini. Kita sambut, peserta nomer undian 75 atas nama Ade ratna Sariningsih.
Ade : Nyanyi, alus pisan, panonton heboh.
MC Nunung : Berdasarkan keputusan Dewan Juri dan tidak bisa diganggu gugat, maka Juara Kontes Dangdut sa-Tatar Galuh Tahun 2009 ini yaitu peserta dengan nomer undian 75, yaitu saudari Ade. Tepuk tangan untuk sang juara! (Penonton tepuk tangan, nyaralaman ka Ade).
Haji Wibi : Hampura Bapa Ade, Bapa rumasa salah, Bapa karek sadar yen jalan hirup maneh memang kudu jadi penyanyi dangdut.
Ade : Hatur nuhun Pa, Bapa tos ngadukung kana cita-cita abdi. Insya Alloh abdi bakal jadi penyanyi anu professional, terhormat.
Haji Wibi : Sok ayeuna mah didukung ku Bapa. Didoakeun cing sukses.


TAMAT

Sabtu, 10 April 2010

BAHAN UJIAN BASA SUNDA

KISI-KISI SOAL UJIAN
MATA PELAJARAN BAHASA SUNDA
TAHUN PELAJARAN 2009 / 2010









NO STANDAR KOMPETENSI KLS/ SMT MATERI INDIKATOR BENTUK SOAL C1, C2, C3 Md, Sd, Sk KUNCI JAWABAN
1 Mampu menyimak, memahami dan menanggapi berbagai wacana percakapan, sajak dan pupujian VII/1 Wacana Percakapan Dapat menyimpulkan topik percakapan PG C2 Sd D
2 Mampu menyimak, memahami dan menanggapi berbagai wacana percakapan, dongeng dan pupujian VII/1 Menyimak pembacaan dongeng Dapat menyimpulkan latar (setting) dalam cerita (dongeng) PG C1 Md C
3 Mampu mengungkapkan pikiran, perasaan dan keinginan secara lisan dalam menyampaikan pengumuman, menceritakan pengalaman, menceritakan tokoh, menyampaikan bahasan, berbicara melalui telepon, dan bercakap-cakap dengan teman sekelas. VII/1 Menyampaikan pengumuman (bewara; wawaran) Dapat menyempurnakan penyampaian pengumuman PG C1 Md B
4 VII/1 Menceritakan pengalaman Dapat menggunakan bahasa atau kalimat-kalimat yang jelas dan santun PG C2 Sd A
5 VII/1 Menceritakan tokoh idola Dapat menjelaskan kelebihan-kelebihan atau kepunjulan tokoh idola PG C2 Sd B
6 VII/1 Berbicara melalui telepon Dapat menggunakan bahasa secara efektif dan santun (tata krama berbicara) PG Md C
7 VII/1 Bercakap-cakap (guneman) dengan teman sekelas Dapat bertanya, menimpali atau menjawab dengan kalimat-kalimat yang jelas, santun dan bersahabat. PG C2 Sd D
8 Mampu membaca, memahami dan menanggapi bentuk atau jenis wacana sejarah lokal/ babad dongeng/ carita buhun, carita pondok dan teks percakapan Membaca sejarah lokal/ cerita babad Dapat menanggapi berbagai aspek wacana biografi PG C3 Sk D
9 VII/2 Dapat memahami isi wacana dari berbagai aspek (istilah bahasa dan mekanisme penulisan) PG C2 Sd D
10 VII/2 Membaca dongeng/ carita buhun Dapat menanggapi segi-segi isi, bahasa wacana dongeng PG C2 Sd A
11 VII/2 Membaca Carita Pondok Dapat menanggapi carita pondok atas berbagai aspeknya (bentuk, isi, sifat, dan kebahasaan) PG C3 Sk A
12 Mampu mengungkapkan pikiran, perasaan dan keinginan secara tertulis dalam bentuk menulis pengalaman, biografi, sajak, bahasan (eksposisi) dan menulis berita. VII/2 Menulis Pengalaman Dapat merencanakan tulisan dalam kerangka karangan PG C2 Sd A
13 VII/2 Menulis Biografi singkat Dapat menceritakan (naratif) riwayat hidup tokoh secara kronologis PG C2 Sd B
14 Mampu menyimak, memahami, dan menanggapi pembacaan berbagai wacana lirik (rumpaka) lagu, puisi sawer, dan pembacaan bahasan VIII/3 Puisi Sawer Siswa memparafrasekan isi teks sawer PG C3 Sk C
15 VIII/3 Menyimak bahasan tentang kesenian daerah Siswa mendiskripsikan jenis-jenis kesenian daerah PG C1 Md D
16 Mampu mengungkapkan pikiran, perasaan dan keinginan secara lisan dalam berwawancara, berdiskusi, menyampaikan informasi, menyampaikan laporan perjalanan, memandu acara dan memandu diskusi VIII/3 Berwawancara dengan nara sumber Siswa menyusun daftar pertanyaan untuk wawancara PG C2 Sd C
17 VIII/3 Berdebat dalam diskusi Dapat berbicara dengan bahasa yang santun PG C1 Md B
18 VIII/3 Menyampaikan informasi Siswa menentukan kalimat efektif dalam menyampaikan informasi PG C2 Sd B
19 VIII/3 Menyampaikan laporan perjalanan Dapat menyusun kerangka laporan PG C2 Sd B
20 VIII/3 Memandu acara diskusi Dapat menyusun acara secara sistematis PG C2 Sd A
21 Mampu membaca, memahami dan menanggapi berbagai wacana puisi, sawer, cerita wawacan, sajak dan karangan argumentasi VIII/4 Biografi Berlatih menyimpulkan jejer wacana biografi PG C1 Md A
22 VIII/4 Wawacan Menerangkan ciri-ciri wacana wawacan PG C1 Md B
23 VIII/4 Mengidentifikasi berbagai karya sastra dalam bentuk wawacan PG C3 Sk C
24 Mampu mengungkapkan pikiran, perasaan dan keinginan secara tertulis dalam bentuk menulis sisindiran, surat, esai, laporan, dan guguritan. VIII/4 Sisindiran Dapat menulis sisindiran sesuai dengan persyaratan bentuknya PG C2 Sd D
25 VIII/4 Mengidentifikasi ciri-ciri bentuk dan isi sisindiran PG C2 Sd C
26 VIII/4 Berlatih menggunakan gaya bahasa yang sesuai dengan isi sisindiran PG C3 Sk C
27 VIII/4 Surat Pribadi Dapat menggunakan bahasa yang baik dan santun PG C3 Sk C
28 VIII/4 Memperbaiki atau menyempurnakan surat pribadi PG C2 Sd B
29 VIII/4 Guguritan (Dangdanggula) Menulis guguritan dengan memperhatikan patokan pupuh, guru lagu, guru wilangan dan watek PG C3 Sk A
30 VIII/4 PG C1 Md B
31 Menyimak, memahami dan menanggapi wacana lisan jenis pidato/ hutbah, lirik (rumpaka) lagu jenis tembang dan pembacaan cerita pendek (carpon) IX /5 Hutbah Dapat memahami isi hutbah dari berbagai aspek (istilah bahasa dan mekanisme penulisan) PG C2 Sd B
32 IX /5 Rumpaka lagu (Pupuh Asmarandana) Dapat memahami ciri-ciri rumpaka tembang pupuh PG C1 Md B
33 IX /5 Menulis guguritan dengan memperhatikan patokan pupuh, guru lagu, guru wilangan dan watek PG C3 Sk C
34 IX /5 Carita Pondok Dapat menanggapi berbagai aspek cerita pendek PG Md D
35 IX /5 PG C2 Sd D
36 IX /5 PG C3 Sk C
37 Mampu mengungkapkan pikiran, perasaan dan keinginan secara lisan dalam bentuk mengemukakan kritik, berpidato, berdiskusi, bermain peran, bercerita tentang cerita pendek dan musikalisasi puisi. IX /5 Kritik Sastra Dapat mengemukakan kritik dengan bahasa dan cara-cara yang santun PG C3 Sk B
38 IX /5 Biantara Dapat memahami "padika biantara" PG C1 Md A
39 IX /5 PG Sk A
40 IX /5 Dapat menyampaikan pidato dengan bahasa yang santun. PG C2 Sd B
41 IX /5 Dapat menyempurnakan bahasa atau kalimat-kalimat percakapan PG C1 Md C
42 IX /5 PG C2 Sd D
43 IX /5 Novel Dapat menanggapi berbagai aspek novel PG C2 Sd D
44 IX /5 Dapat menjawab pertanyaan-pertanyaan bersangkutan dengan novel yang dibicarakan PG C2 Sd C
45 IX /5 PG C1 Md C
46 IX /5 Cerita Drama Dapat menanggapi berbagai aspek cerita drama PG C2 Sd B
47 Mampu menyimak, memahami, dan menanggapi pembacaan berbagai wacana lirik (rumpaka) lagu, puisi sawer, dan pantun IX /6 Pupuh Kinanti Dapat memahami ciri-ciri rumpaka tembang pupuh PG C2 Sd A
48 IX /6 Menulis guguritan dengan memperhatikan patokan pupuh, guru lagu, guru wilangan dan watek PG C1 Md B
49 IX /6 Pantun Dapat menanggapi berbagai aspek cerita pantun PG C2 Sd B
50 IX /6 Dapat mendeskripsikan kembali jenis-jenis kesenian daerah PG C1 Md C
51 Mampu mengungkapkan pikiran, perasaan dan keinginan secara tertulis dalam bentuk menulis surat, teks pidato, hasil wawancara, menulis berita dan karangan ilmiah. IX /6 Surat Resmi (izin) Dapat menyempurnakan bahasa atau kalimat-kalimat percakapan PG C2 Sd C
52 IX /6 Dapat mengidentifikasi struktur surat resmi PG C1 Md D
53 IX /6 Laporan Wawancara Dapat menyusun daftar pertanyaan dengan memperhatikan kelengkapan isi PG C3 Sk A
54 IX /6 Dapat memahami mekanisme persiapan wawancara PG C2 Sd A
55 IX /6 Berita Dapat menulis rangkuman berita yang disimak/ dibaca PG C3 Sk A
56 IX /6 Dapat menyempurnakan bahasa atau kalimat-kalimat percakapan PG C2 Sd B
57 IX /6 PG C1 Md C
58 Mampu membaca, memahami dan menanggapi wacana tulis atau jenis drama, karangan bahasan, puisi dan artikel IX /6 Membaca karangan ilmiah Dapat menyebutkan, menyimpulkan widang isi artikel PG C2 Sd A
59 IX /6 Menanggapi berbagai aspek artikel PG C3 Sk B
60 IX /6 PG C1 Md A
































Ngamprah, April 2010


Mengetahui

Guru Bahasa Sunda


Kepala SMP Unggulan Al Amin,











































YAYAT, S.Ag.

Y OY O